เมื่อไม่นานมานี้ กลุ่มรัก "พลตรีหญิง เจ้าคุณพระสินีนาฏ พิลาสกัลยาณี" ได้มีการเผยเกร็ดความรู้ "น้ำพระมหาสังข์เพชรน้อยคืออะไร ?" ภายหลังจากที่มีภาพของเจ้าคุณพระสินีนาฏ พิลาสกัลยาณี ได้เข้ารับพระราชทานน้ำพระมหาสังข์เพชรน้อยจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว 

    ในโอกาสซึ่งเสด็จพระราชดำเนินไปทรงเปลี่ยนเครื่องทรงถวายพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม พระบรมมหาราชวัง นั้น สำหรับน้ำพระมหาสังข์เพชรน้อยนั้น คือน้ำพระพุทธมนต์ ซึ่งน้ำพระพุทธมนต์ดังกล่าวเป็นน้ำพระสุคนธ์ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว จะสรงถวายพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร แล้วจะทรงใช้ผ้าขาวซับตามองค์พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร แล้วทรงเปลี่ยนเครื่องทรงถวายพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร 

    แล้วทรงใช้ผ้าขาวที่ซับพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรนั้นชุบพระสุคนธ์ในโถแก้ว แล้วทรงบีบลงในโถแก้วและหม้อน้ำ เพื่อเป็นน้ำพระพุทธมนต์ที่จะพระราชทานให้แก่พระบรมวงศานุวงศ์ ข้าทูลละอองธุลีพระบาทกับประชาชนทั่วไปที่ไปเฝ้ารับเสด็จ

    โดยน้ำพระพุทธมนต์ซึ่งอยู่ในพระมหาสังข์เพชรน้อยจะพระราชทานให้แก่พระบรมวงศ์หรือผู้ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานเป็นกรณีพิเศษ ที่เฝ้าในคราวเสด็จเปลี่ยนเครื่องทรงถวายพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร จึงเรียกว่าน้ำพระมหาสังข์เพชรน้อย ส่วนพระราชวงศ์นั้นจะพระราชทานน้ำสังข์นครแทนจากพระมหาสังข์เพชรน้อย โดยพระราชทานเพื่อความเป็นสิริมงคล

    จากพระราชพงศาวดารตอนนี้แสดงถึงความสำคัญของสังข์ซึ่งนับเป็นศุภมงคลถึงกับต้องจารึกไว้ สังข์นั้นมีอยู่สองชนิด คือ สังข์ทักษิณาวัฎ(สังข์เวียนขวา) และ สังข์อุตราวัฏ(สังข์เวียนซ้าย) อย่างไรก็ตามสังข์ทั้งสองชนิดมีความเป็นมงคลเพียงแต่ตามคติพราหมณ์และพุทธ เชื่อว่าการเวียนขวานับเป็นมงคลอันจะก่อให้เกิดสิริสวัสดิ์ 

.

สังข์ในพระราชพิธีต่างๆ

    ๑. พระมหาสังข์ทักษิณาวัฏ เป็นสังข์เวียนขวาใช้สำหรับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงหลั่งน้ำพระพุทธ มนต์พระราชทานพระราชวงศ์ชั้นหม่อมเจ้าขึ้นไป ใช้สรงพระพุทธรูปสำคัญ พระยาช้างต้น โขนเรือพระที่นั่ง ยอดธงชัยเฉลิมพล ฯลฯ มังสีหรือพานรองสำหรับพระมหาสังข์ทักษิณาวัฏพิเศษกว่ามังสีของสังข์อื่นตรง ที่มีที่บรรจุแป้งเจิมอยู่ภายใน

    ๒. พระมหาสังข์เพชรใหญ่ เป็นสังข์ที่มีขนาดใหญ่ใช้สรงพระพักตร์และใช้ในการทรงพระเครื่องใหญ่ 

    ๓. พระมหาสังข์เพชรน้อย เป็นสังข์ที่ทรงหลั่งน้ำพระพุทธมนต์ที่ได้จากการเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธ มหามณีรัตนปฏิมากรพระราชทานแก่พระราชวงศ์ อีกทั้งเป็นสังข์สำหรับพระบรมวงศ์ผู้ทรงสัปตปฎลเศวตฉัตรทรงใช้หลั่งน้ำพระ ราชทานในพิธีสำคัญ 

    ๔. พระมหาสังข์ทอง พระมหาสังข์เงิน พระมหาสังข์นาก พระมหาสังข์งา พระมหาสังข์สัมฤทธิ์ ซึ่งพระมหาสังข์ในกลุ่มนี้จะเชิญออกใช้ครบทุกองค์ในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 

    ๕. พระมหาสังข์เดิม ซึ่งทรงใช้รดน้ำพระพุทธมนต์พระราชทานแก่เชื้อพระวงศ์ ราชนิกุล ตลอดจนสมาชิกในราชสกุลเพราะเป็นสังข์เดิมของสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก 

    ๖. สังข์นคร ซึ่งเจ้าพระยานครศรีธรรมราชนำมาทูลเกล้าฯถวายในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ต่อมาใช้รดน้ำพระราชทานขุนนาง 

    ๗. สังข์ข้างที่ ซึ่งเป็นสังข์ที่ใช้รดน้ำพระราชทานบุคคลทั่วไป 

    ๘. กลศสังข์ เป็นขวดมีพวยยาวสำหรับพราหมณ์บรรจุน้ำเทพมนตร์เพื่อสรงถวายในพระราชพิธีบรม ราชาภิเษกหรือในพระราชพิธีที่มีพิธีพราหมณ์เกี่ยวเนื่อง ฯลฯ 

ที่มา : นิทรรศการพลังแผ่นดิน อัศจรรย์งานศิลป์แผ่นดินสยาม, กลุ่มรัก "พลตรีหญิง เจ้าคุณพระสินีนาฏ พิลาสกัลยาณี"